Konu: Fotograf ve Elestiri (Elestirmek ve Elestiriyi anlamak)

Fotograf Elestirmek

Forumda bir suredir uzerinde konusulan bir durum. Gunluk hayatta baska sitelerde de karsilastigimiz, zaman zaman hosumuza giden zaman zaman bizleri kizdiran, uzen kiran yorumlar...

Bu yazdia biraz bu yorumlarin nasil olmasi gerektigine nasil siniflandirilmasi gerektigine deginmek istiyorum. Hayatta bir cok seyin olmadigi gibi burada yazilanlarda kesin dogrular degil bunu tum yaziyi okurken aklinizin bir kosesinde bulundurmanizi ancak bir yandan da bu yaziyi yazan kisinin bu alanda cokca tecrubesi bulundugunu hatirlamanizi rica ediyorum.

Bastan elestirinin ne oldugunu ve neden yapilmasi gerektigini soyleyelim. Burada bahsettigimiz elestiri bir urun ve/veya portfolyo uzerine yapilacak sebep sonuc iliskisi iceren ve ayrintilari ile bunu anlatan elestirilerdir. Yoksa "fotografinizi begendim" veya "olmamis" vb yaklasimlar bir neden gostermedigi icin, fotografciyi yonledrimeden ve ona bir sey kazandirmadan uzak oldugu icin, elestiriyi yapanin hem kisisel bilgisi ve tecrubesi, hemde fotografci hakkindaki bilgisi konusunda bir ayna tutmadigi icin, anlamsiz sozlerden ibaret olacaktir. Herkesin fikirleri degerli olmakla birlikte fikrin aciklamadan yoksun olmasi ve bir yere tasimamasi bu tarz basit cumlelerin goz ardi edilmesini gerektirir. Bu yazida elestiri sozcugu kullanildiginda biraz evvel soyledimiz gibi bilincli, yonlendirici ve basi sonu olan elestiriler kastedilmektedir.

Bu sirada dusulen bir yanlistan soz etmek istiyorum. Fotograf elestirisi dendiginde aslinda fotografin icinde bulundugu durum ile alakali olarak bir cok farkli mecrada ve amacta uretimin elestirisnden bahsediyoruz. Bu durumun farkinda olmayan dostlarin bir sokak fotografcisi gozu ile mimari calismayi, bir reklam fotografcisi gozu ile sokak fotografini degerlendirmesi ise bir cok sikintiyi beraberinde getiriyor. Oysa her dalin kendine gore beklentileri ve iletisim bicimi soz konusu.

Orenklendirmek gerekirse reklam calismasinda kullanilacak bir fotografta objenin net sekilde gozukmesi, kompozisyonunun toplumun algisina gore bakan kisiyi yormadan kisa bir an icerisinde objeyi belirtecek sekilde duzenlenmesi ayni zamanda kullanilacak calismanin gereklerini yerine getirmesi yani mesela bir billboardda kullanilacaksa arka planin kolay dekupe edilebilmesi sosyal mesyada kullanilacak gizli reklam amaci tasiyorsa ona gore cevre duzenlemesi bulunmali.

Bu noktada lens seciminden, isik secimine ve diger her turlu fotografa etki eden objenin konuya ve ise uygunlugu fotografcinin becerisini, bilgisini ve yaraticiligini gerektirir. Bu fotograf elestirilirken bu ve benzer etkenlere gore elestirilir. Bir fotografci cekilecek x kareyi "kuralina uygun" cektikten sonra degisik arayislara girebilir, bu kuralari yikarak kendi dilinide olusturabilir tabii ki ancak once "dogru teknik" ile dogru kareyi cekmesi yani uzerine nasil bir bina insaa edecek olursa olsun temellerini saglam atmasi gerekir.

Eger fotografci dalinin gerektiklerini hic uygulayamiyorsa ve bunu bilgisizlekten yapiyorsa ben yaptim oldu yaklasimi sadece kisa bir sure ise yarayacaktir. Ancak bu elestirel konumda duran kisiyi nasil etkiler. Elestirecek kisi eger fotografci bilgisiz ve bu kuralsiz cekimlerin fotografcinin dili oldugu yanlisina duserse elestiriler dogru yone gitmeyecek, eger fotografci bilincli ve elestiren kisi bunun farkina varmaz ise gene bu elestiriler ukalalik boyutunda kalip bir yere varmayacaktir. Elestiri yapan bunun ayrimina nasil varabilir?
Her kes bir fotografi begenip begenmeme ozgurlugune sahipti ve bunu dile getirebilir. Ancak bizim burada tartistigimiz konu elestiridir, yani kisisel begenilerden bir adim otesi.

Dolayisi ile oncelikle elestiri yapacak olan kisi elestiri yapacagi konuda bilgili ve donanimli olmalidir.Cok iyi bir manzara fotografcisi, icinde bir cok simge ile mesaj verme kaygisi guden bir kurmaca fotografi tum fotograf dallairnin temeli olan ritim, isik golge iliskisi disinda elestiremeyebilir eger gostergebilimi bilmiyorsa cunku anlayamaz ve anlamak zorunda degildir. Nasil bir doga fotografini bir portre fotografcisi cozmekte zorlanacaksa bu da oyle bir durumdur.

Tabii sunu da unutmamak lazim.Elestiri yapmak icin bilgi ve o alanda tecrube gerekir, fotografci olmak ve/veya daha iyi fotograflar cekmis olmak degil. Muzik elestirmenlerinin bir cogu muzik aleti calmaz veya sinema elestirmeni herkes yonetmen degildir. Ancak butun bu alanlarin ve alt alanlarinin anlatim bizimlerinin dogrulari vardir elestirmen bunlari bilir ve o gune kadar baktigi binlerce fotografin isiginda donanimli biri olarak elestirir.

Cektiginiz ve sergilediginiz her kare, o ana kadarki bilgi birikiminiz, tecrubeniz, ve sizi siz yapan daha bir cok etkenin butunudur. Fotografin cekilme ani cok kisa iken o ana sizi getiren surec o anda denklansore basma sebebinizi olusturan yapi cok daha uzundur bu sebeple elestiri yapmadan evvel fotografa ve/veya portfolyoya elestirel gozle bakan kisinin o fotografciyi tanimasi, en azindan daha once yaptigi isleri bu alanda ki evrimini incelemis olmasi gerekir. Bilmiyorsa once bunlari sorarak elestirinin daha saglam temellere oturmasini saglamak onemlidir. Cunku bir portre fotografcisinin seneler sonra geldigi soyut yaklasimda bir fotografini elestirirken isik kullanimi yanlis gelse bilebunun fotografcinin tercihi mi, bilgisizligi mi oldugu ancak daha onceki isleri ile kiyaslanarak anlasilabilir.

Yeri gelmisken bir parantez acarak su ornegi vermek isterim. Yanlis hatirlamiyorsam Dali idi ama Picasso da olabilir. Hos isim burada cok onemlid degil. Biz unlu ressam diyelim. Bu unlu ressamin atolyesine bir gun yakinlardaki bir tavuk ciftliginin sahibi gelir. Kendisinden ciftligi icin bir resim/logo yapmasini ister. Yuksek bir rakkam uzerinden anlasirlar ve ressam isi uc hafta sonra gelip almasini soyler. Ucuncu haftanin sonunda ciftlik sahibi gelir ressam ona bir kagit uzerine iki tane cizilmis cizgi ile tamaladigi eserini uzatir. Ciftlik sahibi kuplere biner. Basalr bagirip cagirmaya ve parasinin hesabini sormaya. Oyle ya oiki cizgiyi cocuk bile cizer. Ressam biraz susra sonra bir dakka gelinder. Ciftlik sahibini alir arkadaki odaya goturur. Duvarlarda yuzlerce en gercekcisinden, en anatomigine incelenmis, cizilmis yorumlanmis horoz resimlerini gorur. Ressam derki ben bu parayi bu calismalar icin aldim. Bu surecin sonucudur elinizdeki urun. Ve bu urun bildigim kadari ile hala o firmanin logosu. Birde hatirlayabilsem ismini ornegini koyacagim. Belki hatirlayanlar cikar o zaman lutfen haber versinler.

Ama burada anlatilmak istenen olayin ana fikrini kacirmayalim. Bir urunun temelinin ne oldugu o urune bakan kisinin degerlendirmesinde oldukca buyuk bir etkendir. Dolayisi ile o orunun elestirisinde de etken olmak durumundadir.

Yukarida yazdiklarimizda hem kimler elestiri yapabilir (Dikkat edin kimler begenisini dile getirebilir degil) ve hangi temeller uzerinden yapilmalidir konusunu anlatmaya calistik. Kisaca toparlamak gerekirse sunlari soyledik.

-Her yazilan yorum elestiri degildir. Begeni belirtmek elestiri degildir.
-Elestiri yapmadan evvel urunu ortaya cikan kisinin en azindan uretim gecmisini bilmek gerekir.
-Elestiride ovgu de yergide belli sebep sonuc iliskileri ile yer almalidir ki sizi bir yere tasisin, anlamli olsun.
-Elestiri yapacak kisi elestiri yaptigi fotograf dalina hakim olmak durumundadir. Daha iyisini cekmek zorunda degildir. Bir dali iyi tanimak o dalda fotograf cekmeyi zorunlu kilmaz.

Bu kisa toparlamadan sonra devam edelim.

Fotograf ve portfolyo elestirmek, bir tema uzerine oturan bir grup fotograf ile bir ani, olayi veya kisiyi yansitan tek bir fotografi elestirmek farkli yaklasimlar gerektirir.

Tek bir fotografi elestirirken sunlara dikkat etmek gerekir; Fotografi ceken kisinin fotograf bilgisi hakkinda fikrimiz ve bilgimiz var mi? Fotografcinin benzer baska calismalari var mi? varsa bu noktadaki tercihleri kendi tercihimi yoksa eksiklik mi?Kendi tercihi ise kullanilan teknik fotografta anlatilmak istenen veya vurgulanmak istenen konu, obje vb ogelere uygun dusmus mu? Bunlar in cevabi olumlu veya olumsuz ise neden? Bu sorular arttirilabilecek olsada en azindan bu sorular esliginde elestirilen tek bir kare fotografin elestirisi olumlu yada olumsuz da olsa fotografciya bir fayda saglamasi kacinilmazdir.

Seri olarak veya tematik bir anlatim amaci ile sunulan bir portfolyolarda ise durum biraz farklilik gosterir. icerisinde yer alan fotograflar tek tek tabiiki onemlidir ancak burada her fotograf kollektif bir katilimla bir tek konuyu aciklamayi veya bir seyi gostermeyi amac edinir. Grup halinde sunulan bu fotograflar da birden fazla cekim teknigi ve yontemi tercih edilmis olabilir. Bu noktada fotograflarin bir araya geldiginde hedefine ulasip ulasmadigi tek halindeki basarisindan daha onemlidir. Bir dokumanter calismada normal sartlarda basarisiz sayilabilecek atiyorum bir portre fotografi butune onemli bir katki sagliyor olabilir. Veya fotografcinin sundugu urun portfolyosu icerisindeki fotograflarin temel amaci fotografcinin bakis acisini ve o gune kadar yaptigi urun fotografi calismalarini sunmasidir. Kitap icin calisilmis bir lifestye fotograf da olabilir bir restoran icin cekilmis tuzluk fotografida. Doalyisi ile seri veya tematik calismalarda butun, teklerden one gelir. Yukaridaki sorular butun icin oncelikle sorulur ardindan, butun unutulmadan fotograflar tek tek de incelenebilir.

Yazinin sonuna yaklasirken sunu da eklemek isterim; Batan beri yazdigim fotografciyi tanimak, bilgisini bilmek onemlidir derken bilgili ve deneyimli fotografcilar veya onlarin urunleri elestirilmez anlaminda demiyorum. Bunun onemi kendi farkindaligimizin olmasindadir. Eger bizden cok daha bilgili ve tecrubeli bir fotografcinin urununu elestiriyorsak cok daha dikkatli olmamiz elestiriyi yaparken daha ince ayrintilari gozlemlememiz gerekir. Cunku bu gibi durumlarda kendi bilgi ve tecrube eksikligimiz ile yanlis elestirme riskimiz daha fazladir. Bundan akcinmak cok kolaydir aslinda. Begenmedigimiz bir sey hakkinda ahkam kesmeden evvel bir soru sormak bizi bir cok sikintidan kurtarir.

Ornekleyelim dersek; Elimizde ufuk cizgisi sag asagiya dogru egri ve yuzleri gozukmeyen, yikintilar onunde oturan insanlarin kontarsti az, siyah ve beyaz tonlarin ekisk oldugu, siyah beyaz bir fotografi olsun.Genel kuralalra gore Insan cekerken goz temasi onemlidir, ve ufuk cizgisi duz olmalidir, siyah beyazlarda tam siyah ve tam beyazin bulunmasi yeterli kontrasitn olusmasi beklenir. Eger bunu ceken tecrubesiz biri ise elestirenin isi nispeten kolaydir. Bu teknik eksiklikler uzerine sozunu soyleyebilri. Peki bunu ceken kisi oldukca tecrubeli bir fotografci ve bu sekilde sergiliyorsa durum nedir? Teknik beceriksizlikten soz etmek burada sikinti dogurabilir cunku o fotografci size egri kadraji tercih etme sebebinin dengesizlik hissi vermek, Sag tarfi asagida birakmasinin sebebini kotuye giden durumu gostermek, insan suratlarina yer vermeyisinin sebebini olayi bireysellestimeden ve izleyici katharsise ulasmadan yabanci boyutunda tutmak icin kullandigini soyleyebilir.

Burada elestirmeden evvel yukarda behsettigim soruyu sormak cok sey kazandirir elestiri getirmek isteyen kisiye. O surda sundan ibarettir: "Ben fotografinizda bu noktalara dikkat ettim, bunlar geleneksel kullanimin disinde bunlari tercih etmenizin sebebi nedir?"
Eger karsidaki bilincili tercih ettiyse size bunu aciklar eger bilincli bir tercih degilse ya hemen savunmaya gecer ya sizi azarlar her halukarda elestirniz yerini bulmus olur.

Son ularak birde elestiriye nasil bakmaliyiz konusuna deginmek istiyorum. Oncelikle elestiriye acik olmak ve yapilan elestirilere her ne kadar kotu olursa olsun iyi niyetle bakmak gerekir. Biri zaman ayirmis sizin fotograflariniza bakmistir ve dusuncesini dile getiriyorsur. Anack bu dusuncenin ne kadar dolu olup olmadigi ve elestirimi yoksa begeniyi dile getiren basit bir vurgu mu oladugu ayrica onelidir. Ayni elestiri yapmasi gereken kisi gibi elestiri yapani da incelemek gerekir. Sozun arkasinda bir fikir ve bilgi varmi yoksa ahkam mi kesilmis bakmak gerekir. Eger bos bir begeni bildirimiyse cok uzerinde durmamak gerekir. Hatta olusuz yada olumluysa bile cevap vermemek tercih edilebilir. Ancak eger arkasi dolu ve sebepleri ile yapilan bir elestiriyi incelerken sizi kizdirsada uzsede, kendiniz hakkinda objektif olmaniz elestiride dogruluk payi olabilecegini goz onune almaniz gerekir.

Genelde uzun uzun yazarim bu sefer laf iyice uzadi... Umarim yazilanlar hem elestirilerinize, hemde size gelen elestirilere bakis aciniza katki olur.

Iyi forumlar