Görseller, ve videolar için: Fotoğrafçılık dersleri-7 (Enstantane ve diyafram) HER ŞEYDEN BİRAZ

Diyafram

Işığın yoğunluğunu ve kontrol edilmesini sağlayan büyüytülebilen ya da küçültülübilen bir delikten ibarettir. Işık yoğunluğunu ve net alan derinliğini kontrol etmeye yarar. Diyaframın üçüncü önemi ise, görüntünün merkezi ile kenarları arasındaki ışık farklılığını eşitlemesidir. Aksi taktirde fotoğrafların orta kısmı çok açık kenarları ise çok
koyu çıkar.

Diyafram göz bebeği gibi çalışır. Yani fazla ışıklı ortamda göz bebeklerimizin kısılması, az ışığın yetersiz olduğu zamanlarda göz bebeklerimizin açılması gibi.Diyaframı, işlevi açısından bir musluğa benzetmek olasıdır. Musluk çok açıldığında suyun çok akması gibi, diyafram açık olduğu zaman da filme düşen ışık miktarı artacaktır.

Diyafram objektiflerin üzerinde bulunan diyafram halkası(diyafram bileziği) vasıtası ile ayarlanır ve diyafram açıklıkları değerleri ile “f” gösterilirler. Standart diyafram açıklıkları değerleri aşağıdaki gibidir:

f:1.2 – f1.4 – f1.8 – f2 – f2.8 – f4 – f5.6 – f8 – f11 – f16 – f22 – f32

Not: f değeri ile diyafram açıklığı arasında ters orantı vardır.

Ardı ardına gelen her iki değer arasındaki katlanma bir durak veya bir stop olarak adlandırılır. Örneğin f/ 2 ile f/ 8 arasında dört durak ya da dört stop vardır. Objektifler türlerine ve kalitelerine bağlı olarak belirli bir aralıktaki değerlerle üretilir. Örneğin f/ 2.8 – 32 aralığın da yedi tam durak vardır. Demek ki bu objektifte veya makinede ancak bu yedi durak (2.8 – 4 – 5.6 – 8 – 11 -16 – 22 – 32 ) ayarlanabilir. Bir başka objektifte bu değer aralığı f/1.4 – f/22 olabilir.

Dijital fotoğraf makinelerinde genellikle makinenin sağ üst bölümündeki çekim seçenekleri çarkından diyafram konumu (AV ya da A) seçildikten sonra, sağ taraftaki değer ayarlama ibresi çevrilir. Günümüzde üretilen yeni modellerde üç ayrı yolla diyafram ayarlanabilir. Bunlar: Çeşitli simgelerle gösterilen otomatik yaratıcı modlar ile program (P) modu, diyafram öncelikli mod (AV veya A) ve manuel mod (M) tur. Tercihinize göre bu ayarı, isterseniz makinenizi program veya otomatik moda ayarlayarak isterseniz de diyafram tuşuna basılı tutarak değiştirme kadranı belirlediğiniz değere kadar çevirip manuel olarak yapabilirsiniz. Bunu şöyle bir örnekle açıklamak mümkündür:

Manazara çekimlerinde f değerinin sayısal olarak yüksek değerlere ( f16-f22 gibi) ayarlamak alan derinliğini artıracağından önerilmektedir. Ayrıca makro çekimlerinde de bu değerler kullanılabilir. Bu durumda ışığı iyi ayarlamak gerekecektir. Düşük ışık koşulları f değerinin de sayısal olarak ( f2- f2.8 gibi) düşmesine neden olacaktır. Ayrıca bir objeyi arka plandan soyutlayarak öne çıkarmak için de bu değerler kullanılabilir.
Ferdi DEMİRCAN

f5 diyafram değerinde çekilmiş bir fotoğraf ( Ferdi DEMİRCAN)

f20 ile çekilmiş bir fotoğraf ( Ferdi DEMİRCAN)

Enstantane

Örtücü, diyaframdan geçerek film düzlemine düşen ışığın, filmi ne kadar süreyle etkileyeceğini belirleyen, zamanlayıcı bir parçadır. Örtünün açılıp kapanan hızlarına (birimlerine) “enstantane” denir.

Örtücü hızlan da, diyafram değerlerinde olduğu gibi belirli standart bir dizide toplanmıştır. Bu değerler aşağıdaki gibidr;
T, B, 1, 2, 4, 8, 15, 30, 60, 125, 250, 500, 1000, 2000, 4000 … ‘dir. Bu değerleri 1/X sn diye okuruz. Bunun yanında uzun pozlamalarda 1,2,4,8,15,30,60 gibi saniyelerde pozlama yapılabilir.

NOT: ”B” biriminde örtücü, deklanşörün basılı kaldığı sürece açık kalacaktır ”T” de ise, deklanşöre bir kez basılıp bırakılır ve ikinci kez basılıncaya dek açık kalır.

Fotoğrafı çekilen objelerin hareketlilik durumlarının fotoğrafta belli olup olmamasını belirler. Yani hareketli objelerin
çekimlerinin hareketli mi veya hareketsiz mi olacağını seçilen enstantane değeri belirler. Bilindiği gibi fotoğraf gerçek hayattaki bir anın dondurulmuş görüntüsüdür. Dondurulan bu an, örtücünün izin verdiği ışıklandırma süresidir.

Görüntüyü dondurmak için saniyenin daha küçük oranında, hareket ya da akışkanlık hissi vermek için ise daha büyük oranında ya da 1 saniyeden daha fazla sürede fotoğraf çekilir. Bunun için fotoğraf makinesinde ensatnatane ayarı bu orana ayarlanır.
4 sn aralıklarla çekilmiş bir fotoğraf

4 sn enstantane ayarı ile çekilmiş bir fotoğraf

Örtücü hızının saptanmasında rol oynayan etkenlerden biri de konunun fotoğraf çekilmesi anındaki durumu, hareketli olup olmadığıdır. Hareketli konuların fotoğraflarının çekiminde dikkat edilecek hususlar, konunun hareket yönü, konu-fotoğraf makinası mesafesi ve kullanılan filmin hızıdır ( ISO değeri) . Örneğin, saniyede 1 kilometre hızla yan tarafa doğru hareket eden bir konunun fotoğrafını, 1/1000 saniye örtücü hızı kullanılsa bile net olarak çekmek olanaksız gibidir. Halbuki aynı konu fotoğraf makinasından çok uzakta olsa idi o zaman 1/100 saniyelik ya da 1/50 saniyelik obtüratör hızı net fotoğrafın çekilmesini sağlayacaktı. Buna göre hareket halinde olan konuların, fotoğraflarını, olabildiği kadar uzaktan çekmek yerinde olur. Bir fotoğrafta hareketi dondurmak için aşağıdaki değerleri denyebilirsiniz:

NOT: Genel ilke olarak, bir objektifin elde sehpasız kullanılacak en düşük enstantane hızı, o makineye takılı objektifin odak uzunluğu kadardır. Örneğin, 135 mm’lik objektif elde kullanılmak istenirse, enstantane değerinin 1/135 olması gerekir. Bu değer enstantane çarkında yer almadığı için en yakın değer olan 1/125 veya 1/250 çekim yapılmalıdır.

Şimşek fotoğrafları çekmek ( bulb modu*B) ya da akan bir suda ipek görüntüsü vermek için enstantane değerini saniye cinsinden arttırmalı ( 3 veya 15 sanye gibi); bir sporcunun topa vuruş anını ya da bir bisikletçinin düşüş anını dondurmak için enstantane değerini saniye cinsinde azatlmalısınız ( 1/1000 veya 1/2000 gibi).



Saniyenin 400 de biri zamanda çekilş bir fotoğraf ( Ferdi DEMİRCAN)





2 saniyede çekilen bir fotoğraf ( Ferdi DEMİRCAN)
Enstantane-diyafram ilişkisi

Bir nesnenin görüntüsünü istediğiniz biçimde fotoğraflayabilmeniz için, konudaki cisimlerin üzerine düşen veya etrafında bulunan ışık miktarına, nesnenin ışığı yansıtma oranına (koyuluk ve açıklık oranına) bakarak enstantane ayarınıza uygun bir diyafram ayarı yapmanız gerekir. Yapılan bu ayarlamalara ise pozlama denir.

Pozlandırmayı üç etken belirler: filmin ışığı olan duyarlılığı ya da “hızı” (ASA/ISO), obtüratörün açık kalma süresi (enstantane), diyafram açıklığı. Doğru pozlandırmanın elde edilmesi, özellikler fotoğrafçılığa yeni başlayanlar için oldukça zordur. Bu konuda, zaman zaman deneyimli profesyoneller bile hata yapabilir. Öte yandan günümüzün yarı ya da tam otomatik pozlandırma programlı fotoğraf makineleri diyafram ve enstantaneyi otomatik olarak ayarlar ve genellikle iyi sonuç verirler. Ancak pozometrelerin yanılması, net alan derinliği ve cismin hızının istenilen oranda saptanması gibi nedenlerle etkin bir görüntü elde edebilmeniz için elle (manuel olarak) poz ayarı yapılabilen, diyafram ve enstantane öncelikli pozlandırma programı olan bir makine tercih etmelisiniz.

Ensantane ile diyafam değerleri arasında yukarıdaki gibi bir ilişki söz konudur. bu değerler her zaman aynı pozlama durumlarına denk gelmektedir. f/8 -1/25 ile ve f/5,6 -1/50 poz değerleriyle çekilen fotoğraflar aynı nitelikte iki fotoğraftır. Çünkü birinci halde, f/8 -1/25 değerleri ile çekilen fotoğrafta, objektiften geçerek filmi ( işlemci) etkileyen ışık miktarı ile, ikinci halde f/5,6 -1/50 değerleri çekilen fotoğrafta filmi ( işlemci) etkileyen ışık miktarı aynıdır. İkinci halde diyafram açıklığı f/8′den f/5,6′ya çıkartıldığında ışık miktarı bir kat arttırıldığı halde enstantane, yani örtücü hızı 1/25′den 1/50′ye çıkartıldığından objektiften geçen ışık miktarı yarı yarıya azaltılmış olur. Bu nedenle iki halde de çekilen fotoğraflarda film aynı miktarda ışığın etkisinde kalmıştır. Bunun için her iki halde de film (işlemci ) üzerine iki pozda da aynı şekilde bir kararma meydana geleceğinden çekilen fotoğraflar aynı nitelikte iki fotoğraf olur. Yalnız bu nitelik eşitliği sadece ışık etkisi yönündedir

Bu etkiyi daha iyi görebilmek için linke tıklayınız: Iso – Diyafram – Enstantane Simulasyonu

Yukarıdaki çizelgede düşük enstantane ve diyafram değerlerini (f:22 1/1000) seçersek bize alan derinliği fazla olan bir görüntü sunacaktır. Ama 1/8 değerinde makineyi oynatmadan tutmanız gerekir . Bu durumda elle yapılacak çekimlerde düşük enstantane hızı görüntünün bozulmasına sebep olacaktır. Yine yukarıdaki tabloda f:2 1/1000 değerlerinde yapacağımız çekimde diyafram açıklığı en büyük değerde olmasına karşın 1/1000’ lik poz süresi film düzlemine düşecek ışık miktarının yeterli olmadığı bir durumu yaratacak, bu da konumuzun görüntüsünün fotoğrafta belli belirsiz çıkmasına sebep olacaktır. Aşağıdaki örnekleri inceleyiniz:

Enstantane değeri sabit kalmak şartıyla bir fotoğrafa diyaframın ışık açısından etkisi ise aşağıdaki gibidir:

Hangi durumda hangi diyafram ve örtücü değerlerini kullanacağınıza dair aşağıdaki tabloyu kullanabilirsiniz.




Diğer dersler için: Ders 6 Ders 5 Ders 4 Ders 3 Ders 2 Ders 1

Kaynaklar: İFSAK Fotoğrafçılık ders notları

Fotografya: Sayı 9

Fotoğraf Günlüğü Blog Archive Diyafram ve Enstantane Kavramları

MEB – Fotoğraf makinesi ayarları-

Enstantane ayarları

Görseller, ve videolar için: Fotoğrafçılık dersleri-7 (Enstantane ve diyafram) HER ŞEYDEN BİRAZ