Eric Kim'in bir yazısına denk geldim. Her ne kadar sokak fotoğrafçılığı ile ilgili olsa da genel olarak hemen hemen her alanda uygulanabilir, ayrıntılı bir yazı olmuş. Paylaşayım dedim. Yazının orjinali şu linkte bulunmakla beraber, çeviri bana aittir. Olası bir anlatım bozuklukları ve yanlış çeviri için şimdiden kusura bakmayın :)
Sokak Fotoğrafçılığında Yapıcı Eleştiri Nasıl Olmalıdır - Eric Kim
İyi bir sokak fotoğrafçısı(ya da hayatta her hangi bir şey) olmak için temel kural, dürüstlük ve yapıcı eleştiridir. Fakat günümüzde internetteki problem, ilgi süremizin kısa ve Facebook/Flickr ortamlarında aldığımız yorum/bildirimlerin "Güzel çekim", "Işığını beğendim" ya da benim favorim olan "Hangi kamera/lensi kullanıyorsun"dan öteye gidemiyor olmasıdır.
(Kişisel not: Aklıma Kutay'ın son videosu geldi. cglrshn)
Bu yazıda size, yapıcı eleştiri için bazı tavsiye ve prensipleri göstermeye çalışacağım. Başkalarına yapıcı eleştiride bulunmak sadece onlara yardımcı olmakla kalmayacak, aynı zamanda kendi fotoğraflarınız için daha iyi bir yargıya varmanızı sağlayacaktır.
Ayrıca günümüzün en sevdiğim renkli sokak fotoğrafçılarından biri olan Fred Herzog'dan ilham verici bazı kareleri de ekledim. Umuyorum ki, bu çalışmalar size de ilham vereceklerdir.
(Çeviri notu: İlham vereceklerdi, veremediler. O fotoları buraya ekleyemedim. Yazının orjinalinde bahsi geçen fotoğrafları görebilirsiniz. cglrshn)
Eleştiri Nedir?
İyi bir yapıcı eleştiriciyi nasıl verebileceğimize geçmeden önce, temel olarak 'eleştiri' kelimesinin ne anlamana geldiğine bakalım. Aşağıda Wikipedia'dan alınan 'eleştiri' tanımı verilmiştir: Eleştiri, yazılı veya sözlü bir ifadenin sistematik analizi disiplinine dayalı bir metottur. Genel olarak hata bulmak ve olumsuz yargı olarak algılansa da tanımlamaya dayalıdır ve felsefi kuramda metodik olarak şüpheci yaklaşım anlamına gelmektedir.
Eleştiri düzenli, bilimsel ve toplumsal yargılara dayalı, kabul gören ve oturmuş bir süreçtir. Güzel sanatlar ve beşeri bilimlerde, özellikle yazımda, eleştiri bilimsel analiz methodlarından etkilenmiştir. Eleştiri, entelektüel görüşe dayalı ve kesinlikle öznel yargı dışındadır. Entelektüel görüş, teknik birikim, kişisel ya da profesyonel tecrübe ya da spesifik eğitim olarak kabul edilmiştir.
Şu iki maddeyi açalım: 1. Eleştiri genellikle kesin argümanlarla hata bulma şeklinde yapılır. Bu tanıma göre, eleştiri yapaken olumlu yönleri dahil etmek zorunluluğu yoktur fakat yapıcı bir eleştiri oluştururken bu olumlu yönlerin oldukça önemli olduğuna inanıyorum.
2. Bir eleştiri, entelektüel birikime dayalı ve kesinlikle öznel yargı dışındadır. Yaptığınız her kritiğin sonunda, kendi görüşlerinize yer verin ama bunlar, kendi geçmiş tecrübelerinize, teknik bilginize ya da geçmişte almış olduğunuz eğitime dayalı olsun.
Beyin Nasıl eleştiri Yapar?
Yanlış yaptığımızın söylenmesinden hoşlanmayız. Aynı şekilde insanlar tarafından bize söylenen olumsuz şeylerden de öyle. Genellikle, kendimiz hakkında vardığımız yargıyı sürdürmek adına, başkalarının bizim çalışmalarımıza ya da kendimize yönelik eleştirilerini gözardı etmeye yatkınızdır.
Fakat daha önce belirtildiği üzere, dürüst olmak ve yapıcı eleştiri sokak fotoğrafçılığının gelişimi için oldukça önemlidir. Bir yol gösterici ya da geribildirimden kaçınırsak, gelişim için nasıl çaba sarf edebilir, kendi ilerlememizi ne şekilde ölçebiliriz?
UCLA'da Pedagoji dersinde, "Facebook ve Online Sosyal Ağların Sosyolojisi" dersi verirken öğrendiğim şey, 'eleştiri Sandviçi" kavramı oldu. Bu kavram, öncelikli olarak olumlu geribilgirim(üstteki ekmek), dürüst ve eleştirel eleştiri eti ve başka bir olumlu yorumla(alttaki ekmek) bitirmeye dayanmaktadır.
Stockholm'dayken, dostum Brian Sparks yönetici olarak, çalışanlarına geribildirim vermeyi nasıl öğrendiğini ve 2:1 oranını(olumlu-olumsuz eleştiri oranı) korumanın ne kadar önemli olduğunu anlattı. Bu yöntem, bizim yapıcı eleştiriyi, kötü bir ruh hali içine girmeden ya da yapılan eleştiriyi reddetmeden sindirmemizi sağlamaktadır.
Yapıcı Eleştiride Bulunmak
En az 4 cümle kullanmadan yapıcı bir eleştiride bulunmanın mümkün olduğunu sanmıyorum. "Güzel çekim", "Işık çok güzel", "harika" gibi yorumlar ve geribildirimler oldukça cömert yaklaşımlar olup, egomuzu şişirmeye yarar. Fakat aynı zamanda bir fotoğrafçı olarak kendimizi geliştirmeye çalışırken yapılan "rezalet", "rezil bir fotoğrafçısın" gibi yorumlar kadar yararsızlardır.
(Kişisel not: Eric Kim Fotokritik'e gelse sinirden ağlardı sanırım. cglrshn)
Hz. İsa'nın altın kuralında olduğu gibi; sana nasıl davranılmasını istiyorsan, sen de öyle davran. Kendi hayatımıza uygulayabileceğimiz gayet basit bir düstur.
Bu sebeple, yapıcı eleştiri ve geribildirimi, siz de diğerlerini aynı şekilde eleştirmeden kendi çalışmalarınız için alamazsınız. Her şey karşılıklıdır. "Sen benim sırtımı kaşırsan, ben de seninkini kaşırım" deyişini hatırlayın.
Yapıcı Eleştiride Bulunurken Aklımdan Neler Geçer
Ne zaman iyi dostlarım ya da bana yakın sokak fotoğrafçıları kendi fotoğrafları için benim yorumumu sorsa, aklımdan geçenler ve kendime sormaktan hoşlandığım soruların sırası genelde şu şekildedir:
1. Dikkat dağıdan herşeyden kurtulun
Başkasına yapıcı bir eleştiride bulunurken tüm dikkat dağıtıcı şeylerden kurtulun. İnternet vasıtasıyla eleştiri yapıyorsanız, dikkatinizi tam olarak verebilmeniz için yazdığınız sayfa dışında diğer uygulamalar ve sekmeleri kapatın. Eğer birinin yüzüne karşı eleştiri yapıyorsanız telefonunuzu gözardı edin, hatta kapatın.
2. Kompozisyonu yargılayın
Ben ilk olarak kompozisyon kuralları dahilinde karedeki her bir küçük ayrıntıyı incelerim. Bunu yaklaşık olarak bir dakika(en az) boyunca yapmaya çalışırım. Bu esnada aklımdan geçenler(kendime sorduğum sorular) şunlardır:
a) Arka planda dikkati dağıtan ya da üzerine çeken rastgele bir el var mı?
b) Arka planda dikkat dağıtan arabalar var mı? (ki genelde olur)
c) Asıl konu nedir? Kime bakmalıyım?
d) Kompozisyon iyi mi?
e) Fotoğrafta çizgiler ana konuya gitmemizi sağlıyor mu yoksa ana konudan uzaklaştırıyor mu?
(Çeviri notu: Leading Lines olarak geçiyor. Kompozisyonda gözün ana konuya ya da modele ulaşmasını sağlayan çizgilerden bahsediyor. Türkçe karşılığını bilmediğim için çeviriyi bu şekilde yaptım. cglrshn)
f) Işık iyi mi yetersiz mi?
g) Ritmi ve dengeyi sağlayan üçgenler görebiliyor muyum?
h) Perspektif iyi mi? Fotoğrafçı bu fotoğraf için, mesela bir çocuğu çekerken, biraz daha eğilmeli miydi yoksa konuyla biraz daha göz hizasında mı durmalıydı?
3. İçeriği yargılayın
Sonrasında içeriği yargılamaya başlarım. 'İçerik' derken karenin içinde ne olup bittiğinden bahsediyorum. Hikayesi nedir? Fotoğraf ilginç mi değil mi?
Genelde içeriği belli başlı kurallara göre yargılarım:
a) Fotoğraf birden ilgimi çekti mi?
b) Sahnede olağan dışı ya da saçma sapan bir şey var mı?
c) Başkasının çektiği, benzer bir fotoğraf görmüş müydüm?
d) Fotoğraf bana bir şey hissettiriyor mu? Beni güldürüyor, kahkaha attırıyor, ağlatıyor, rahatsız ediyor ya da üzüntüye boğuyor mu?
e) Bu fotoğraf, bir fotoğraf serisi içerisinde ya da yazıda anlam ifade ediyor mu? Kendi başına bir fotoğraf mı yoksa daha büyük bir çalışmanın parçası mı?
f) Hatırlanabilecek bir fotoğraf mı? Bunu bir ay, hatta bir yıl sonra hatırlayacak mıyım?
Eleştiride Bulunmak
İncelediğim şeyi iyice özümsedikten sonra, fotoğrafçıya sorarım: Dürüst bir eleştiride bulunmamı ister misin? Bu fotoğrafçının, kendisini yoruma ve duyacağı şeye hazırlamasını sağlar. Eğer "evet" derse, sizden bazı olumsuz yorumların geleceğine(durup dururken duymaktansa) hazırlıklı olurlar. 1. Fotoğrafçıya ilk izlenimizi söyleyin.
Fotoğrafa ilk baktığınızda aklınızdan ne geçtiğini söyleyin. Kareyi ilk görüşünüzde zihninizde neler belirdiğini dile getirin. Mesela şuna benzer bir şey diyebilirsiniz:
"Fotoğrafına ilk baktığımda, gözüm sağ üst köşedeki karenin en aydınlık kısmına kaydı. Sonra neler olup bittiğini görmek için kareyi biraz daha taradım. İlginç bir arkaplana rastladım ve konuyu buldum"
Karenin içinde gözünüzü neyin yönlendirdiğini söyleyin ve öznel olarak gözlerinizin karenin içinde nasıl dolaştığını anlatın.
2. Üstteki ekmek(Olumlu yorum)
Her fotoğrafın güzel ve kötü tarafları vardır. Sizden yorum bekleyen fotoğrafçının neden bu fotoğrafı çektiğini düşünmeye çalışın. Sonuçta ilginç bir şey bulmuş ki, deklanşöre basmış.
Fotoğrafçıya karede hoşunuza giden şeyi söyleyin. Bu konu olan kişinin yaptığı hareket olabilir, ilginç bir arkaplan olabilir, doğru pozlanmış dinamik renkler olabilir ya da konunun kendisinin ilginçliği olabilir.
3. Et (Olumsuz eleştiri)
İşte burada eleştirinin dikkat isteyen yeri burası. Olumsuz eleştiri yapmak da zordur, duymak da zordur. Sonuçta, fotoğrafçının duygularını incitmek istemezsiniz. Ama daha önce de söylendiği gibi, sizden 'dürüst eleştiri' duymaya hazırlar, bu yüzden sizin dürüstlüğünüzün onları kırması çok da önemli değil. Herşeyden önce, bu devirde dürüst eleştiri bulmak oldukça nadirdir.(hayattaki her alanda)
Karede neyi beğenmediğinizi ve nelerin ilgi dağıtıcı olduğunu söyleyin. Nelerin zayıf kaldığından bahsedin. Genelde yaptığım eleştirilerden bazıları şöyle:
a) Arka plan ilgi dağıtıcı (çok fazla gelişigüzel kafa, insan ya da araba var)
b) Konu sıkıcı (model çok sabit, elleri hareketsiz ya da yaptığı bir jest yok, sıradan kıyafetler giyiyor, donuk bir yüz ifadesi var gibi)
c) Konu fazla ortalanmış. Ben sıklıkla modeli karenin sol ya da sağ tarafına almayı tercih ederim. (1/3 kuralı)
d) Işık kötü. Kare kendi içinde iyidir ama ışık çok sert ve patlamalara sebep olabilir. (genelde gün ortası ya da öğleden sonra yapılan çekimlerde görülür)
e) Fotoğraf çok kalabalık. Karenin içinde olup biten çok şey olabilir ve bunları tek tek incelemek zor gelebilir.
f) Fotoğraf, fotoğraf serisine uymayabilir. Benden bir fotoğraf serisi hakkında yorum istendiği durumlarda, bazen tek başına oldukça güzel ama konsept serinin içine oturmayacak fotoğraflara denk gelebiliyorum.
g) Fazla post process işlemi var. Ağır vignette ya da fazla tonlarmış renkler gibi highlight düzeltmesi fazla olan(HDR görünümlü) 'aşırı işlenmiş' bir çok fotoğraflara denk geliyorum.
h) Renkler ilgi dağıtıcı. Renkli bir çekimse, bazen renkler özellikle köşelerde kırmızı ya da sarı gibi açık renkler(konu karenin ortasına yakınsa) dikkati dağıtabiliyor.
4. Alttaki ekmek(olumlu yorum)
Sonrasında, ben eleştiriyi olumlu bir yorumla tamamlıyorum. Siz de tekrar fotoğrafta hoşunuza giden yerleri hatırlatın ve neleri geliştirebileceklerini söyleyin. Fotoğrafın arşivlenmesini mi yoksa hiç bir yerde sergilemeyip atılması gerektiğini mi düşündüğünüzü söyleyin.
Yazılı ve Sözlü Eleştiri
Yazılı ve sözlü eleştiri hususunda, şahsen sözlü eleştiri almayı ve vermeyi sevdiğimi söyleyebilirim. Niye mi? Çünkü yazılı bir eleştiri yaparken(internetten) tam olarak fotoğrafta neyi sevip sevmediğinizi göstermek zordur. Ayrıca genelde internet vasıtasıyla yapılan eleştiriler kısa ve yüzeysel olmaktadır.
Biriyle oturup, yüzyüze konuşmak, daha öznel bir deneyimdir. Ayrıca daha fazla zaman geçirip, eleştiriye daha çok vakit ayırabilirsiniz (30 dakika, 1 saat hatta daha da fazla)
Ben yüzyüze bir eleştiri alırken, insanların fotoğraflarımı gördüklerinde ilk tepkilerini yüz ifadelerinden anlayabiliyorum. Hangilerini sıkıcı ve hangilerini ilginç bulduklarını fotoğrafa ilk göz attıkları an anlayabiliyorum.
İnternette, ses tonlarının ayrımını yapamayız. Bu sebeple bazı eleştirileri yanlış anlayabiliyoruz. Şahsen, biriyle karşılıklı konuştuğumda diğer insanın ne demek istediğini daha net algılayabiliyor ve samimiyetini ölçebiliyorum.
Eleştiri konusunda benim şahsi görüşüm
Umarım, okuduğunuz bu gönderi, yapıcı eleştiride bulunurken zihninizin ne şekilde işlediği hususunda aydınlatabilmiştir. Umarım okuduğunuzdan çıkardıklarınızla eleştiri yaparken ve eleştiri alırken bunları göz önünde tutarsınız.
Kendinizi geliştirmeniz için bir kaç öneri:1. Yarım yamalak eleştiriden kaçının
Kimin söylediğini hatırlamıyorum bir yerde şöyle okumuştum: "İki işi yarım yapcağına, bir işi tam yap"
Bu yüzden bir sürü yarım yamalak eleştiride bulunmaktansa, bir kaç tane tam eleştiri yapmayı daha anlamlı buluyorum. İnternette(ya da çevrenizde) yakın olduğunuz, saygı duyduğunuz ve iletişim halinde olduğunuz bir kaç kişi belirleyin. Sonrasında onlara 'tam' bir eleştiri sunun.
Herkesin "güzel çekim" düzeyinde yorum/eleştiri yaptığı bir çağda 4 cümleden fazla bir eleştiri sunmak değerli ve hatırda kalıcı olaraktır.
Örneğin, Flickr hesabımda, bir cümleden daha kısa olan yorumları önemsiyor ama gözardı etmeye meyilli oluyorum. Fakat anlamlı bir eleştiri ya da yorum için zaman ayıranlar aklımda kalıyor. Benim için yaptıklarına müteşekkir oluyor, onları arkadaş listeme ekliyor ve karşılığında ben de onlara tam bir eleştiri/yorumda bulunuyorum.
2. Tam eleştiri yapabileceğiniz bir grup bulun.
Flickr'da çok az sokak fotoğrafçılığı grubu var ama harika kaynaklar. Bazı öneriler:
Bir Facebook eleştiri grubu açtım. Geçici olarak koyduğum bazı ana kurallar şu şekilde:
Yüklenen fotoğrafa yapılan her eleştiri, hem olumlu hem de olumsuz yargılar belirtmelidir.
En az 4 cümlelik bir eleştiri yapmanız tavsiye edilir.
Gönderdiğiniz her fotoğraf için, sizinkinden önce başkalarının yüklediği en az 3 fotoğrafa eleştiri yapın.
3. Yapıcı eleştiri isteyin.
Fotoğraflarınıza yapıcı eleştiri ve yorum istiyorsanız bunu söyleyin. Flickr, Facebook, Google+, Twitter, Instagram, 500px vb. yerlere yüklediğiniz fotoğraflar için eleştiri isteyin ve konuda açık olun.
Eskiden insanlar istemeden, onların fotoğraflarına internet üzerinden yorum ve eleştiri yapardım fakat sonra öğrendim ki çoğu insan yükledikleri çalışma için yorum veya eleştiri istemiyormuş. Gayet normal ama bu durum beni, kendi eleştirilerimi insanlar özellikle istemedikleri sürece yapmamaya itti.
"İstersen alırsın" deyişini unutmayın.
(Çeviri notu: "Ağlamayan bebeğe emzik yok" sözüne benziyor sanırım. Orjinalini bozmak istemedim. cglrshn)
Sonuç
Burada yazdığım eleştiriyle ilgili her şey yapıcı eleştiri için tek yol değil. Bunlar sadece benim kendi deneyimlerime, okuldan ve diğer insanlardan öğrendiklerime dayalı.
Ne şekilde eleştiri yaparsanız yapın, aklınızda şu tavsiye kalsın: Kendine yapılmasını istemediğin şeyi başkasına yapma.
Bu yüzden dürüst ve yapıcı eleştirinin değerini anlıyorsanız, bunu kendi çalışmalarınız için beklemeden başkalarına yapın. Ayrıca aldığınız eleştiri ve yorumun düzeyi, sizin diğer insanlara yaptığınız eleştiriye bağlı olacaktır. Fakat yine de yapıcı eleştiri yaparken dikkatlil olun (diğer insanlar özellikle sizden bunu istemedikçe).
Eleştiri yaparken, herkese kısa bir kompozisyon sunmak durumunda olduğunuzu düşünmeyin. Daha kısa eleştiri sunabilirsiniz fakat bu yaptığınız eleştiri 'tam' olsun, yarım yamalak değil.
Ayrıca Fred Herzog'un çalışmalarını ve yakın zamanda basılan kitabını da incelemeyi unutmayın.
